Piše: Aleksandar Stojanović
Svaki, iole objektivni analitičar će istaći da je stepen nezavisnosti i samostalnosti bivših jugoslovenskih republika, samo frakcija onoga što je nekadašnja velika zemlja imala kako u regulisanju unutrašnjih odnosa, tako i u nastupanju prema spolja.
Zbog toga, zarad sticanja objektivnog uvida u bezbednosnu sadašnjost, ali i perspektivu, neophodno je uvažiti oba ova momenta. Balkan je međa istoka i zapada.
Kao mesto na kome se sudaraju uticaji hrišćanske i islamske civilizacije, ali i kao mesto koje ima izuzetan značaj za kontrolu prilika u celoj jugoistočnoj Evropi i istočnom Sredozemlju, ovo poluostrvo je interesantno za svaku vrstu geopolitičke kalkulacije, minimum, od pokretanja Velikog istočnog pitanja.
U savremenom kontekstu, ako pod istim podrazumevamo decenije od pada Berlinskog zida, balkanske zemlje, a naročito, bivše jugoslovenske republike, interesna sfera su zapadne, ruske i kineske administracije.
Kao najveći planetarni vojno-politički blok i udarna pesnica Zapada, NATO se na ovim prostorima nameće i kao tužilac i kao sudija za sve teritorijalne ili etničke sporove, pri čemu postoji samo jedan kriterijum istine – interes Alijanse, odnosno, njenih najprominentnijih članica.
Najbolji indikator prisutnosti NATO pakta je, naravno, njegovo širenje, odnosno apsorpcija Slovenije, Hrvatske, Crne Gore, Albanije, Rumunije i Bugarske pod njegovo okrilje. Ipak, bilo bi neutemeljeno reći da je NATO primorao bilo koju od pomenutih država na članstvo u ovoj organizaciji. Balkan je čitavom Zapadu interesantan iz ekonomskih, ali i vojnih razloga.
Geostrateški gledano, postojanje baza u zemljama bivše Jugoslavije, može pružiti platformu za delovanje ka problematičnim delovima istočnog Sredozemlja i Bliskog istoka. U širem smislu, uspostavljanje vojne kontrole nad ovim prostorom, predstavlja deo slagalice obuzdavanja kontinentalnih sila Evroazije – Rusije i u krajnjoj liniji, Kine.
Iako se može reći da je opravdana opaska da je diskutabilno koliko kontrola prilika u regionu Zapadnog Balkana može uticati na iscrpljivanje Moskve i Pekinga, treba reći i da takozvana “strategija anakonde” i počiva na lančanoj reakciji, odnosno, stvaranju niza podobnih zemalja koje će imati jasan zadatak u planetarnoj geopolitičkoj konfiguraciji – ne dozvoljavati protivniku da diše.
Uostalom, bespredmetno je ukazati na značaj koji za NATO imaju američki nosači aviona, odnosno, savezničke luke u koje oni mogu, prema potrebi, uploviti. Takvih luka ima u bivšim jugoslovenskim republikama, a sada članicama NATO pakta. Mimo uticaja koji dolazi sa zapada, a koji je, objektivno, najsnažniji, na ovim prostorima svoju senku bacaju i Moskva i Peking. Rusija svoje ciljeve pokušava da realizuje na otvoreniji način u odnosu na Kinu.
Čini to instrumentalizacijom konzervativnog momenta u političkoj kulturi, pre svega, Srba (kao i istorijske povezanosti dva slovenska naroda), uz korišćenje energetike kao još jednog važnog argumenta pomoću kojeg utiče na prilike na terenu.
Kina, s druge strane, to čini na manje očigledan, ali ne i na manje postojan način, koji podrazumeva ekonomska ulaganja najrazličitije vrste – od otvaranja trgovina na malo, preko mostogradnje, preuzimanja rudnika i fabrika metala, do davanja kredita.
Na taj način, Peking stvara prostor za uticaj, iako je on, objektivno, manji od onog koji stiže iz Vašingtona i Moskve. Posmatrati bezbednost regiona, ne znači samo uzimati u obzir ulazne veličine koje dolaze u obliku uticaja velikih sila, ali se one definitivno ne smeju zanemariti, pošto nas je istorija Balkana više puta uverila da ima puno istine u čuvenoj Čerčilovoj formulaciji „da se radi o delu sveta koji proizvodi više istorije nego što može da konzumira“.