LESKOVAC
Prema Zakonu o državnim i drugim praznicima, u četvrtak i petak, 15. i 16. februara,
neradno se obeležava Sretenje – Dan državnosti Srbije.
Mnogi istoričari smatraju da važnijeg datuma u srpskoj istoriji od Sretenja nema.
Podizanjem Prvog srpskog ustanka 1804. godine krenulo se u konačno oslobođenje od
Osmanskog ropstva, a Ustavom iz 1835. godine vlast je podeljena na zakonodavnu,
izvršnu i sudsku što predstavlja osnovu demokratije i ustanovnosti, te Sretenje kao
praznik predstavlja simbol slobode i državnosti.
Događaj u Marićevića jaruzi, održan na Sretenje u utorak 2/14. februara 1804. godine,
izdvaja onaj istorijski trenutak koji možemo smatrati rođendanom države. Percepcija
ovog praznika kod Srba je vrlo široka i izmeštanje središta na Sretenjski ustav sa
događaja iz 1804. godine jeste naše poimanje i nemogućnost da shvatimo zašto biramo
jedan istorijski trenutak kao državni rođendan. On pokazuje da mi još uvek kuburimo s
time da shvatimo proces koji je doveo do obnove državnosti, a on je upravo bio ratni
period koji je jako važan jer su položene ogromne žrtve u obnovi srpske države, te iz
tog razloga biramo hronološki značajniji deo, jer da bi država mogla da se uređuje
moraju da postoje uslovi: da imamo priznanje, najmanje autonomni status, teritoriju,
stanovništvo i na kraju svega toga nadogradnja ustavnim uređenjem, a da bi do toga
došlo moralo je da prođe 31 godina. Sretenje kao državni praznik je krovni, on
nadilazi sve verske i nacionalne karakteristike i odnosi se na sve građane države
Srbije.
Kao uzrok izbijanja srpskog ustanka bila je seča knezova. Ustanak je podignut u
Smederevskom sandžaku, u Šumadiji na zboru u Orašcu u utorak 2/14. februara 1804.
godine. Na zboru su se pojavili viđeniji narodni predstavnici iz kragujevačke,
rudničke, beogradske nahije i pojedinci iz smedersvske i jagodinske nahije. Zbor je
održan na mestu zvanom Marićevića jaruga. Sam trenutak je tražio hrabrost,
odgovornost, požrtvovanje i sve te osobine slile su se u Đorđu Petroviću (14.11.1762 –
26.07.1817), poznatom kao Karađorđe (crni Đorđe) koji će kasnije postati vožd Srbije.
Bukovički prota Atanasije izvršio je zakletvu i skupu dao sakralno obeležje. Srpski
narod bio je složan u tome da oni žele svoju slobodu koja se ogledala u zaštiti časti,
kako svoje tako i svojih bližnjih, i poštovanja. Nakon pobede ustanika na Ivankovcu
(1805.), Mišaru i Deligradu (1806.), kod ustanika se javlja ideja o nezavisnoj srpskoj
državi i da su narod koji je dostojan i zavređuje da svojim požrtvovanjem ima državu i
da u njoj uživaju svu slobodu.
Teritorija ustaničke Srbije iznosila je 24 000 kilometara kvadratnoh i imala između
200 000 i 300 000 stanovnika. Svaki slobodan trenutak korišćen je za uređenje države.
U prvim godinama pojavio se prvi ogran vlasti – Praviteljstvujušči Sovjet. Ustanici su
išli ka tome da urede sudstvo što je pokazivalo da imaju svest o pravnoj državi.
Propast srpske revolucije 1813. godine ogledala se u iscrpljenosti srpskih snaga, a
mogućnost popunjavanja novim vojnicima nije postojala. Nakon deset godina ratovanja
potrošeni su ogromni ljudski resursi.Ovo je bio najtraumatičniji događaj u srpskoj
revoluciji. Sve ovo bilo je veliko iskustvo i dragoceno za period koji je usledio posle
- godine, on je racionalizovao srpsku misao u smislu kapaciteta, dokle se može.
Kada je 1835. godine donešen prvi Ustav u Srbiji, cela Evropa je bila bez Ustava,
izuzev Francuske i Belgije. Srbija 30 – ih godina 19. veka imala je između 500 000 i
600 000 ljudi, bila je zemlja seljaka, nepismenih ljudi, a sam Ustav bio je pretenciozna
odluka. Donošenje Ustava uslovila je Miletina buna koja je izbila januara 1835. godine,
a sa ciljem ograničavanja vlasti kneza Miloša Obrenovića (18.03. 1780. – 26. 09. 1860.)
koji je vladao apsolutistički. Na najmasovnijoj Narodnoj skupštini u Kragujevcu 15.
februara 1835. godine na kojoj je prisustvovalo oko 4000 poslanika i oko 10 000 građana,
donet je prvi Ustav u istoriji Srbije – Sretenjski ustav to jest Ustav Knjaževstva
srpskog. Ustav je izradio Dimitrije Davidović, lični sekretar kneza Miloša
Obrenovića. Ustav je imao 14 glava i 142 člana. Po Ustavu ukinut je feudalizam što je
i najvažniji akt Ustava, a to je označavalo socijalnu slobodu i društvo jednakih
građana. Veliki otpor stranih sila, u prvom redu Habzburške monarhije, Osmanskog
carstva, Ruske Imperije, doprineo je da knez Miloš Obrenović ukine Ustav posle 55
dana. Za Ustav je govoreno da je „zarazan akt“, „francuski rasad u srpskoj šumi“.
Donošenjem prvog Ustava Srbija je išla tri do četiri decenije ispred koraka i
vremena u kom je obnovljena. Međutim, ideja o uređenju države je sve više i više
jačala.
Master istoričar Milan Ž. Trajković