LESKOVAC

Manastir Svetog Jovana Preteče nalazi se na obroncima Babičke gore, između sela Jašunja i Golema Njiva.  
 Više od 500 godina predstavlja svetionik pravoslavne vere narodu u leskovačkoj kotlini. Manastir je podignut 1516/17. godine, u teškim vremenima otomanske okupacije, a pre obnove Pećke patrijaršije, kada turske vlasti nisu dozvoljavale podizanje novih bogomolja, već samo obnovu onih starijih.
Tako je prvi poznati ktitor manastira, izvesni Andronik Kantakuzin, uspeo da, zajedno sa svojom braćom, na temeljima starijeg, nepoznatog hrama, a u blizini Bogorodičinog manastira iz 1499. godine, zadužbine ženskog dela istoimene porodice, sagradi crkvu Svetog Jovana Preteče.
Na ktitorskom natpisu zabeležena je godina izgradnje 7025. (po vizanzijskom računanju vremena od Postanka sveta), što se poklapa sa 1516/17. godinom, jer je godina počinjala 1.septembra.
Sačuvalo se i ime prvog igumana manastira, oca Teodora, kao i oca Luke koju godinu kasnije, u vreme oslikavanja crkve.
Natpis o ukrašavanju crkve nalazi se na severnom delu zapadnog zida, u istoj visini kao i prvi koji se odnosi na građenje crkve, pominje i drugog ktitora, Petra iz Sofije kao i jeromonaha Jakova. Ukrašavanje naosa i oltarskog prostora je završeno 1. avgusta 1524. godine, u vreme vlasti sultana Sulejmana.
O Petru iz Sofije nemamo naročitih podataka. Da li je i kako on bio povezan sa porodicom Kantakuzina, ne znamo. Kantakuzini su bili ugledna porodica grčkog porekla, koja se bavila zakupom rudnika u Novom Brdu i drugim mestima. Važili su za uticajne na srpskom dvoru u vreme Despotovine. Od njihovog roda je i čuveni Dimitrije Kantakuzin, koji je stvarao u XV veku. Međutim, nakon konačnog pada srpske Despotovine pod tursku vlast i porodicu Kantakuzin je snašla velika nesreća. Pali su u nemilost turskog sultana Mehmeda Osvajača, koji je zarobio, a zatim i pogubio Janju Kantakuzina sa većim delom njegove porodice 1476/77. godine. Njegov unuk Vasilije je pušten uz obavezu da sakupi 40.000 dukata otkupa. Ipak, delovi porodice Kantakuzin su preživeli ovu veliku porodičnu tragediju i nastavili su da se bave zakupom rudnika u Srbiji. U periodu nakon ove porodične nesreće, ženski članovi ove ugledne porodice se dovode u vezu sa Bogorodičinim manastirom u Jašunji. Natpis pominje monahinju Kseniju kao glavnu ktitorku, sa monahinjama Teofom, Martom i Marijom 11. oktobra 7008. godine (1499.) kada je završeno oslikavanje crkve. Ispravno je pretpostaviti da su to žene, sestre ili ćerke pogubljenih članova porodice Kantakuzin, pa je zbog toga i Andronik sa svojom braćom odlučio da podigne manastir Svetog Jovana za svoje muške članove. Ostalo je zapisano da je u to vreme Otomansko Carstvo pogodila strašna kuga, koja je odnela i samog sultana Selima I. U turskim popisima imamo i pomen sela Jašunje 1516. godine,  kada je manastir građen, koje je tada imalo 56 domaćinstava, 5 udovičkih kuća i 12 neoženjenih osoba, da bi već 1536. godine selo spalo na svega 16 kuća. U nahiji Dubočica je u istom periodu broj domaćinstava opao od 14000 na 7000 kuća. Možda su u tom vihoru epidemija i nemira, kada je preminuo i sam sultan, nestali i poslednji članovi porodice Kanatkuzen, a brigu o manastiru tada je preuzeo Petar iz Sofije, kao novi ktitor.
Nakon završetka radova na oslikavanju naosa i oltara, nove freske će biti načinjene tek mnogo decenija kasnije na spoljašnjem zapadnom zidu 7091. godine (1583.). Natpis iznad ulaza spominje da je crkva oslikana podvigom i trudom igumana Jovana i bratije 15. aprila 1583. godine i naglašava da je ktitor sada izvesni Roman  i pop Živko. Na spoljašnjem zapadnom zidu su majstori oslikali prikaz Strašnog suda i Drugi silazak Hristov, dok se u luneti iznad ulaza nalazi lik Svetog Jovana Preteče. Svoju očuvanost i sjaj pigmenta ova freska duguje tremu sa krovom od hrastovih greda. Na fresci su naročito primetni mnogobrojni potpisi vernika, uglavnom iz  XIX i početka XX veka. Primećujemo imena porodica iz Leskovca i okoline, kao i posetioca iz Beograda. Naročito se ističe potpis jeromonaha Stefana iz 1775. godine, a za nas je definitvno najvažniji potpis Arhiepiskopa Arsenija IV Šakabente iz 1725. godine na zapadnom zidu.
Nakon živopisanja spoljašnjeg zida, manastir je dobio konačan izgled i jedino je priprata ostala neoslikana. Precizne podatke o vremenu kada je oslikana priprata nemamo, ali možemo zaklljučiti na osnovu stila i drugih neposrednih dokaza. Istraživači su primetili da je likovni postupak sličan sa drugim rešenjima u oblasti Stare i Suve planine sredinom  XVII veka. Freske ovih umetnika osobenog izraza razlikuju se od ostalih stilskih tokova na teritoriji Pećke patrijaršije. Zidni ukras priprate Svetog Jovana Jašunjskog bliži je stilu majstora iz pograničnog dela Srbije i zapadne Bugarske. Manastirska crkva je obnovljena 1693. godine, kada je promenjena krovna konstrukcija i najverovatnije rađen i životopis.
Na severnom zidu crkve nalaze se tri freske: Vaznesenje Svetog Ilije, Sveti Đorđe ubija aždahu, kao i prikaz Svetog Dimitrija koji ubija bugarskog cara Kalojana pod zidinama Soluna 1207. godine.
Manastir je teško stradao za vreme borbe za oslobođenje od turske vlasti, tokom Prvog i Drugog srpskog ustanka. Ozbiljnija obnova se desila tek nakon oslobođenja naših krajeva, a godine 1902. freskoslikar iz Velesa, Jakov sa sinom Đorđem  izveo je poslednje radove na freskama, prateći tok pređašnje kompozicije.
Ključni događaj u XX veku je dolazak monahinja iz carske Rusije, koje su, bežeći od političkog progona novih vlasti, 1920-ih godina svoj mir pronašle upravo na obroncima Babičke gore. U pustoši nakon Drugog svetskog rata samo je nekoliko ovih monahinja opstalo u gustoj šumi u Bogorodičinom manastiru. Manastir Svetog Jovana bio je u potpunosti napušten. Prve napore da se obnovi učinio je direktor Narodnog muzeja u Leskovcu, Srđan Marković, uz pomoć kulturnih poslenika, Predraga Stajkića i Ivane Ristić, uz dragocenu pomoć dr Josifa Spirića, direktora Elektrodistribucije u Leskovcu. Njegovom zaslugom je prokrčena šuma i dovedena struja do manastira, što je olakšalo dalje proučavanje fresaka, kao i obnovu manastira. Naročito je zanimljiva spremnost profesora iz Japana, Mićitakija Suzukija sa univerziteta u Okajami, da obezbedi sredstva iz ove daleke azijske zemlje za konzervatorske radove i čišćenje fresaka. Taj složeni zadatak obnove fresaka prihvatio je profesor Radomir Samardžić, koji je očistio freske od slojeva čađi, vrativši im pređašnji sjaj.
Kompleks Svetog Jovana je doskora, i nakon pet vekova života i urušavanja bedema, naročito na južnoj strani, ipak bio važan za proučavanje manastirske arhitekture iz XVI veka, gde je veći deo pomoćnih zgrada bio od drveta, pa nije preživeo sve teškoće naše istorije. U severozapadnom delu nalazila se do skoro stara kula/zvonik, dok je ulaz u manastir bio na zapadnoj strani. Prva zaštitna arheološka iskopavanja obavljena su 1973. godine, a nastavljena sredinom 1980-ih godina. Otkriveni su delovi pravougaone građevine sa ostacima keramike i novčićima iz IV i V veka, čije su ruševine mogle da posluže za kasnije Andronikovo dobijanje dozvole za gradnju manastira. 
Kada govorimo o sadašnjem stanju manastira, važno je spomenuti da u njemu trenutno žive dve monahinje: mati Melanija, koja je igumanija, i sestra Justina. Ovaj manastir proslavlja svoju slavu 7. jula.  

Vladimir Stefanović